Układ moczowy – anatomia i fizjologia

Jakie funkcje pełni układ moczowy ?
Układ moczowy człowieka pełni funkcję oczyszczającą, mającą za zadanie pozbycie się z organizmu zbędnych produktów przemiany materii oraz utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej, wodno-elektrolitowej, co umożliwia regulowanie ciśnienia tętniczego krwi. W skład układu moczowego wchodzą: nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa.

NERKI to parzyste narządy fasolowatego kształtu, wielkości zaciśniętej dłoni, leżące po obu stronach kręgosłupa na wysokości kręgów lędźwiowych. Prawidłowo nerka osoby dorosłej ma ok. 12 cm długości, masę 125-170 g u mężczyzn, 115-155 g u kobiet. Lewa nerka położona jest na wysokości kręgów Th 12-L3, a prawa 1-3 cm niżej i jest mniejsza.

Każda nerka zbudowana jest z około miliona mikroskopijnych jednostek, które nazywamy nefronami. Każdy nefron składa się kłębuszka nerkowego oraz kanalika nerkowego. Głównym elementem kłębuszka nerkowego są włosowate naczynia krwionośne, których ściany są tak zbudowane, aby służyły jako filtr dla przepływającej przez kłębuszek krwi. Przefiltrowane składniki krwi płyną kanalikiem nerkowym, gdzie ulegają dalszym przemianom, których efektem końcowym jest mocz spływający do miedniczek nerkowych. Nerki zbudowane są z dwóch części: kory i rdzenia nerki.

MOCZOWODY to cylindryczne, spłaszczone przewody o stosunkowo grubej ściance i małym świetle, którymi mocz spływa z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego. Ich długość wynosi około 27-30 cm, przy czym lewy moczowód jest zwykle nieco dłuższy. Przy ujściu moczowodu do pęcherza znajduje się fałd błony śluzowej działający jak zastawka, uniemożliwiająca cofanie się moczu z pęcherza moczowego do moczowodu.

PĘCHERZ MOCZOWY jest zbiornikiem mięśniowym o objętości około 400 – 700 ml, do którego stale kroplami ścieka mocz z obu moczowodów. Gdy się napełni, mocz zostaje z niego wydalany przez cewkę moczową. Wypełnienie pęcherza powoduje potrzebę oddania moczu. Aby mogło dojść do mikcji (oddania moczu), pęcherz moczowy kurczy się i mocz odpływa na zewnątrz przez cewkę moczową.

Położenie pęcherza zależne jest od wieku i stanu fizjologicznego. Usytuowanie pęcherza moczowego, jego wielkość i kształt u mężczyzn i kobiet są odmienne. Męski pęcherz położony jest wyżej w miednicy, między kością łonową z przodu i odbytnicą z tyłu. Kobiecy pęcherz moczowy położony jest niżej w miednicy, przed pochwą i macicą, z tyłu za kością łonową. U dorosłych pusty pęcherz znajduje się nisko w miednicy, natomiast wypełniony unosi się i wnika do jamy brzusznej. U dzieci narząd ten leży wyżej w jamie brzusznej, także wtedy, gdy jest pusty.

Warto wiedzieć: u dzieci do ok. 3 roku życia ośrodki nerwowe kontrolujące proces oddawania moczu nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Dlatego w ich przypadku usuwanie moczu z organizmu dzieje się niezależnie od woli. Później dzieci uczą się kontrolować pracę mięśni zwieraczy cewki moczowej i powstrzymywać odruchowe oddawanie moczu.

Ostatni odcinek dróg moczowych tworzy CEWKA MOCZOWA oddzielona od pęcherza stale napiętym zwieraczem. Męska cewka moczowa jest długim przewodem ciągnącym się z dna pęcherza moczowego do końca prącia. W swojej krótkiej części początkowej jest to przewód wyłącznie moczowy, jednak w znacznej większości stanowi przewód nasienny.

Z kolei żeńska cewka moczowa jest znacznie krótsza i na całym swoim przebiegu stanowi przewód moczowy. Jej długość wynosi średnio od 3 do 5 cm. Ta niewielka długość ma znaczenie kliniczne, gdyż stwarza dużo dogodniejszy dostęp infekcji wstępującej niż w przypadku cewki męskiej.

FUNKCJA NEREK – głównym zadaniem nerek jest zabezpieczenie stałości środowiska wewnętrznego organizmu poprzez wydalanie nadmiaru wody, soli mineralnych i innych substancji zbędnych czy też szkodliwych dla zdrowia, które powstają podczas procesów metabolicznych lub są przyjmowane np. wraz z pokarmem lub lekami. Nerki są odpowiedzialne za zachowanie stałej objętości ciśnienia osmotycznego, a także składu elektrolitowego płynów ustrojowych.

RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA – ważną rolą spełnianą przez nerki jest utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej. Komórki, a także tkanki organizmu są bardzo wrażliwe na zmianę środowiska wewnętrznego w kierunku kwaśnym lub zasadowym. Kwasica oraz zasadowica stanowią istotne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ze względu na przemiany metaboliczne ustrój ma tendencję do stałego ulegania zakwaszaniu. Utrzymanie wyżej wymienionej równowagi możliwe jest m.in. dzięki wydalaniu nadmiaru jonów wodorowych oraz zatrzymywaniu dwuwęglanów. Procesy te zachodzą w cewkach nerkowych.

FILTRACJA – jest podstawowym procesem umożliwiającym powstawanie moczu. W organizmie człowieka krąży około 4-6 litrów krwi, w zależności od masy ciała. Krew dopływa do nerek tętnicą nerkową i powraca do krwiobiegu za pośrednictwem żyły nerkowej. Każdej doby, dzięki milionom nefronów, które składają się z filtrów zwanych kłębuszkami nerkowymi, oczyszczanych jest około 1500 litrów krwi i wydalane około 1,5 – 2 litrów moczu. Nefrony oddzielają wodę, sole mineralne oraz zanieczyszczenia z krwi, pozostawiając krwinki i białka. Przefiltrowany i rozrzedzony mocz pierwotny jest transportowany do kanalika proksymalnego i dystalnego, gdzie część składników ulega wchłanianiu zwrotnemu, czyli do krwi powracają wartościowe substancje, takie jak fosfor, magnez, glukoza, sód czy wapń oraz woda. Ostatecznym produktem filtracji jest mocz ostateczny, który zostaje wydalony z organizmu.

Produkcja moczu pośrednio wpływa na ciśnienie krwi. Nadmiar wody obecnej w organizmie jest usuwany na zewnątrz, co prowadzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej w układzie krwionośnym i obniżenia ciśnienia tętniczego. W przypadku odwodnienia objętość wydalanego moczu ulega znacznemu obniżeniu, mocz staje się bardziej zagęszczony, co pozwala na oszczędzanie wody.