Obrzęki chłonne – różnicowanie, terapia i profilaktyka

Obrzęk limfatyczny jest chorobą przewlekłą i może w sposób znaczący obniżać jakość życia osoby chorej. Obrzęk nie leczony ma zawsze charakter postępujący. Po leczeniu raka piersi występuje u 26% kobiet i pojawia się najczęściej do 2 lat po zabiegu.

Do głównych przyczyn powstania obrzęku w obrębie kończyn górnych zalicza się: usunięcie pachowych węzłów chłonnych, radioterapię, powikłania pooperacyjne. Szczególnie niekorzystną rolę
w powstawaniu obrzęków, odgrywa radioterapia, gdyż stymuluje powstawanie zwłóknień w obrębie pachy co z kolei ogranicza przepływ limfy.

Bardzo ważne jest aby odpowiednio zróżnicować obrzęk limfatyczny z obrzękami innego pochodzenia. Możemy mieć bowiem do czynienia z obrzękiem w niewydolności żylnej, tłuszczowym, kardiogennym, pourazowym, polekowym, grawitacyjnym, hormonalnym i metabolicznym.

Diagnostyki powinien dokonać lekarz angiolog po przeprowadzeniu wywiadu, w razie potrzeby po przeprowadzeniu specjalistycznych badań takich jak: limfoscyntografia, limfografia, tomografia i usg.

Pacjentki po leczeniu chirurgicznym powinny pamiętać, że względny zastój chłonny istnieje cały czas, jednak obrzęk staje się widoczny dopiero po zadziałaniu dodatkowych czynników takich jak: zakażenie, uraz mechaniczny, nieprzestrzeganie zaleceń dotyczących oszczędzającego trybu życia (odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, oszczędzanie kończyny po stronie operowanej, zachowanie właściwej higieny, noszenie wyrobów kompresyjnych). Może wówczas dojść do przejścia obrzęku chłonnego i fazy odwracalnej do nieodwracalnej i wytworzenia utrwalonego obrzęku limfatycznego. Powiększanie się obwodów kończyny może być dla osoby chorej dużym utrudnieniem podczas najprostszych czynności. Obrzęk wywołuje sztywność i ogranicza zakresy ruchu we wszystkich stawach kończyny górnej. Potęguje to poczucie dyskomfortu, a często wywołuje ból.   

W leczeniu chorych z przewlekłym obrzękiem chłonnym niezmiernie istotne jest kompleksowe działanie i współpraca zespołu: lekarza, fizjoterapeuty, pielęgniarki oraz psychologa.

Szczególną rolę ma do spełnienia fizjoterapeuta, który stosuje bezpieczne i skuteczne metody Kompleksowej Terapii Przeciwobrzękowej (KTP).

Według Międzynarodowego Towarzystwa Limfologicznego, w terapii obrzęku limfatycznego wyróżnia się dwie fazy:

• fazę intensywną w której stosuje się specjalne bandażowanie, drenaż limfatyczny, ćwiczenia fizyczne i oddechowe, a także edukację i profilaktykę;
• fazę przewlekłą gdzie główną rolę poza edukacją, profilaktyką i ćwiczeniami odgrywają produkty uciskowe.

Manualny drenaż limfatyczny to łagodne, manualne odkształcanie tkanek, który poprzez stymulację układu limfatycznego wspomaga usuwanie płynów tkankowych, zwiększa transport chłonki, odblokowuje zastój chłonny w danym obszarze ciała, zmniejsza dolegliwości bólowe, poprawia motorykę mięśni gładkich naczyń chłonnych, wspomaga tworzenie naczyń chłonnych w miejscach ich przerwania.

Bandaże stosowane w kompresjoterapii, powinny charakteryzować się niską i średnią rozciągliwością, dającą odpowiednie ciśnienie w czasie aktywności fizycznej oraz w trakcie spoczynku. Właściwie wykonane bandażowanie wymaga fachowej wiedzy i doświadczenia. Na początku warto skorzystać z pomocy fizjoterapeuty, który przeszedł specjalistyczne szkolenie w zakresie KTP.

Kompresja stała uzyskiwana za pomocą wyrobów uciskowych (rękawy), w przeciwieństwie do bandaży zapewnia duży komfort użytkowania. Warunkiem ich skuteczności jest właściwie dobrany dla danego pacjenta odpowiedni rozmiar wyrobu, a także klasa ucisku wynikająca z potrzeby leczenia. Wyroby uciskowe podczas eksploatacji tracą swoje właściwości i należy je wymienić, mniej więcej co pół roku.

Dużą rolę wspomaganiu przepływu chłonki u osób z obrzękiem odgrywa odpowiednio dozowana aktywność fizyczna. Obejmuje ona ćwiczenia czynne oraz oddechowe.

O pozytywnym wyniku terapii przeciwobrzękowej często decyduje świadomość i zaangażowanie pacjenta. Na efekt postepowania fizjoterapeutycznego wpływa stadium obrzęku, w którym rozpoczyna się terapię, a także obecność współistniejących schorzeń.

Opracowanie:

Dr Dariusz Harmaciński, certyfikowany fizjoterapeuta w limfologii

Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu